Research studies

نەی د هەلبەستا جزیریدا

Ney in the poem of Jeziri

 

Prepared by the researcher :  Fakhr Ali Arif, Director of Harman Institute for Culture and Environment – Kurdistan – Iraq

Democratic Arab Center

International Journal of Kurdish Studies : First issue – April 2023

A Periodical International Journal published by the “Democratic Arab Center” Germany – Berlin

Registration number
R N/VIR. 336 – 458.B
International Journal of Kurdish Studies

:To download the pdf version of the research papers, please visit the following link

https://democraticac.de/wp-content/uploads/2023/04/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84-%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86-%E2%80%93-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%84-2023.pdf

Abstract

The issue of music has been a subject of great importance and high interest since the very emergence of human philosophy, especially during the era of Greek philosophy to the time when it has been used with poetry in the course of time. Even though, the classic poetry in general, and the Arabic, Persian and Kurdish poetry has been moved under the influence of Islamic culture. According to the stages of classical poetry of Islamic nations, the musical instruments have been mixed within poetry immensely and used like other customary Irfani symbols during the era of Jalal al-Din Al Rumi. However, the aim of the present study is to figure out how music is represented in the Kurdish classical poetry, which had been led and originated by Malaye Jaziri. Additionally, the study investigated what views and visions have been created through music in his poems. Finally, it aimed to unveil to what extend Malaye Jaziri with his extraordinary and spiritual art and via the use of musical instruments as different symbols could led and represent a new school and innovations.

كورتییا لێكۆلینێ‌:

پرسا موزیكێ‌ ل دەستپێكا پەیدا بوونا هزرا فەلسەفیا مروڤی تایبەت سەردەمێ‌ فەلسەفەیا یونانێ‌ جهێ‌ گرینگی و رامانێ‌ بوویە, هەتا كو ب تێپەر بوونا زەمانی كو تێكهەلی شعرێ‌ بوویە , نەخاسم شعرا كلاسیك بگشتی یا عەربی و فارسی وتوركی و كوردی كو ئەوژی دبن باندورا كلتورێ‌ ئیسلامێدا دەرباس بوونە. گورەی قوناخێن شعرا كلاسیك یا گەلێن موسلمان, ئالاڤێن موزیكێ‌ ب پڕانی ل سەردەمێ‌ جلال الدینێ‌ رۆمی تێكهەلی شعرێ‌ بوونە, و وەكی سیمبولێن عیرفانی ل كنار سیمبولێن دی یێن دووبارەیی جهی گرتییە, لێ‌ مەرەم ژ ڤێ‌ ڤەكۆلینێ‌ ئەوەكو موزیك د شعرا كلاسیكا كوردی دا, كو بنگەهو  سەركێشییا ڤی هونەرێ‌ مەلایێ‌ جزیرییە چەوا رەنگڤەدایە, و موزیكێ‌ د شعرا جزیریدا چ وێنەو خیال ئاڤا كرینە هەروسا لوارێ‌ بكار برنا ئالاڤێن موزیكێ‌ وەكی سیمبولێن جوربجور هەتا چەند جزیری كارییە ب هونەرێ‌ خو یێ‌ روحی و بالا نوێنەراتییا قوناخەك تازە و داهێنانێن نوو ئو تازە بكەت.

بێژەیێن كلیلی :نەی, موزیك, شعر, جزیری, سیمبول, ئالاڤ

پێشەكی:

كورد و كوردستان بدرێژاهییا دیروكا ئاڤا بوونا شارستانیەتا مروڤی, رولەك گرنگ  د ئاڤاكرن و داهێنانێن سەرەتایێن ژیانێ‌ دا گێڕایە, هەرچەندە ب ئەگەرا ناڤبڕێن دوور و درێژ د حوكمڕانیا کوردی ل كوردستانێدا, مخابن ئەڤ ڕۆلە كێمڕەنگ هاتییە كرن. لێ‌ ژ پال ڤێ‌ ئاستەنگیێ‌ دا ئەدیب و زاناو فەیلەسوف و عارفێن مینا مەلایێ‌ جزیری, مەیداندارییا وەرارو پێشڤەبرنا ئەدەبیاتا مروڤی د چارچوڤێ‌ فەلسەفەیا تەسەوفی و تیوریا بوونێ‌ و عیرفانا كوردیدا دوم دایە, تایبەت ل وارێ‌ ئەدەبیاتا شعرا كلاسیك كو موزیك دقوناخەك دیاری كریدا وێنەیەك تازە دبەخشیتە شعرا كلاسیك نەخاسم شعرا عیرفانی.

مەلایێ‌ جزیری ب بكار برنا ئالاڤێن موزیكێ‌ ,ژوان ئالاڤێن رەسەنێن موزیكا كوردی مینا نەی (بلوور) د هەلبەستێن خۆیێن عیرفانی دا وێنەیەك تازە و میتودەك حەكیمانە و فەلسەفیانە ژ دەربڕینا تیورییا بوونێ‌ و رێڕەوا عارفانەو ئیلهاما عاشقانە ئاڤا كرییە.

ئەڤ كورتە ڤەكۆلینە بگورەی رێبازا وەسفی شیكاری یە و سنورێن ڤەكۆلینێ‌ ژی خۆ دناڤبەرا پەیوەندییا موزیك و هەلبەستێدا ژ لایەك و رەنگڤەدانا ئالاڤێن موزیكێ‌ د شعرا كلاسیكدا د قوناخێن جوداجودادا هەتا سەردەما جزیری ژ لایەك دیڤە  خۆ دبینی.

هەرچەندە ئەڤ كورتە ڤەكۆلینە ژبەر كێماسیا ژێدەران لڕاست ڤەكولینێن شعرا جزیری تایبەت ل وارێ‌ موزیكێ‌ بێ‌ ئاستەنگ نەبوویە.[1]

كورتە ڤەكۆلین ژ دوو بەشان پێك دهێت و كو بەشێ‌ یەكەم خۆ د چار تەوەران و باسەكێدا دبینی و  دەربڕینێ‌ ژئالیێ‌ تیورییا مژارا ڤەكۆلینێ‌ دكەت, و بەشێ‌ دویەم كو ل سێ‌ تەوەران پێك دهێت برەنگەك ناڤنجی كەتییە د پراكتیكا مژارا ڤەكۆلینێ‌ دا.

بەشێیەكێ‌ : موزیك و ئەدەب

موزیك و ئەدەبییات هەر دكەڤندا دوو ئالیێن بهەڤراو لهەڤ نەڤەقەتیاینە , و نكارین چ تخووبان ناڤبەرا وان چێبكەین, هەلبەت دگەل دەروازەیێن جوربجور هەریەك ژوان خۆدی سەربخۆی و كەسایتییا خوەنە. د ئەدەبیاتا كلاسیكدا بگشتی شعرو موزیك دبنە جوت لنگێن هەماهەنگ بۆ گوزەر كرن ژ هەستێن بەیارێن مروڤی.

1-1.موزیك چیە؟

موزیك وەكی پەیڤ ژ پەیڤا یونانی moasika یە و ئەو ژی ژ پەیڤا Muse كو ناڤێ‌ خوداوەندێ‌ شعرو ئەدەب و موزیكا یونانا كەڤنە هاتیە, موزیك ب زمانێ‌ ئاڤێستایێ‌ دبە “هونواك” ئەڤ پەیڤە ژ دوو بەشان پێك دهێت “هو” ب رامانا چاك, جوان, خوش, بۆ میناك ” هومن” یانی چاك ئەندێشی “نواك” ب رامانا نەوا یان ئاوازە كو بگشتی دبە هونواك واتە نەوایا خوەش.) موسیقی.از ویكیپدیا, دانشنامە ازاد) لڕاست موزیكێ‌ پێناسەیێن جوربجور كرن :

پلاتون (ئەفلاتون) دبێژە: موزیك ناموسەكا ئەخلاقیە وەكی رۆح بوجیهانیان و پەروبال بۆ هزرینێ‌ و بزڤین بۆ تەسەورێ‌, و ڕامالین بۆ خەمان وە شادی و ژیانێ‌ دبەخشیتە هەر تشت.

ئەرەستوتالیس : موزیك حیكمەتەكە كو نەفسا مرۆڤی ژ دیاركرنا وانا د قالبێ‌ پەیڤاندا بێ‌ شیانە , كەواتە وان دقالبێ‌ دەنگاندا دیاری دكت.

ئەبو عەلی سینا: موزیك زانستەكێ‌ ماتماتیكییە كو ژ چەوانیا ئاوازان لوارێ‌ گونجان و سازگاری و چەوانییا دەمێن ناڤبەرا ئاوازان بەحس دكە.

بتهوڤن: موزیك دیاروكەكە پێهەلتر ژ هەر زانست و فەلسەفەیەكێ‌ , موزیك هونەرێ‌ زمانێ‌ دل و رۆحا مرۆڤە و بلندترین تەجەلی یا هەستا مرۆڤانییە(موسیقی.از ویكیپدیا, دانشنامە ازاد.(

كەواتە بگۆرەی پێناسەیێن بانی موزیك ئه‌خلاق و حیكمەت و زانست و هونەر و زمانێ ژیانێ یه‌ بۆ هەر تشت, كو راستەراست د هەست و دەرونێ‌ مرۆڤیدا جهی دگرە. موزیك دبە زمانێ‌ دەرونێ‌ گشتی بۆ هەموو مرۆڤان ب جۆداهییا هەموو زمانێن سەر ئەردی ژ رێكا هونەرێ‌ ئاواز بێژی و لێخستنا سازان ئاراستە یا دەرونێ‌ مرۆڤی چ بۆ فکرین و شادی و چ بۆ مەلوویلیێ‌ دكە.

1-2. پەیوەندی یا موزیك و شعر :

هەڤڕێ‌ دگەل فامو وازا مرۆڤی دگەل دەنگ و ئاوازێن ناڤا سروشتی, مینا شڕێنا ئاڤێ‌ و هوشین و ویزینا بای و ئاوازێن تەیرو تەوال و دنگێن دی یێن بونەوەرێن سروشتی, دگەل وەرارا هەست و هۆشێن مرۆڤی, ئاوازێن سروشتی برەنگێن جوربجور د دەرونێ‌ مرۆڤدا جهی گرتییە, هەتا گەهایە قوناخا هەڤسەنگ كرنا پەیڤ و ئاوازان و داهێنانا ئالاڤێن سەرەتایێن موزیكێ‌ .

فاكنەر دبێژی : موزیك و شعر دوو رویێ‌ ئێك دراڤن و د درامایێ‌ دا تەمامكەرێ‌ هەڤدونە یا ئێكێ‌ راستەراست درژیتە ناڤ دەرونیدا لێ‌ جورەكێ‌ دیاری كری ئاراستە ناكت, بەلكی شعر ڤی ئەركی بمل دگری و پەیڤێن وێ‌, سیمایێ‌ وی وێنەی زەلال دكن كو موزیكێ‌ د چارچوڤەكێ‌ نەزەلالدا پێشكەشی مە كریە( فواد زكریا ,و.حه مه كریم عارف(2006 , شعرو موزیكێ‌ گەلەك لێكچونی و وەكهەڤی دناڤبەرا واندا هەنە , ژوان وەكهەڤییا: ” هەبوونا كێشێ‌ د شعرا كلاسیكا مەدا  ئەڤ تایبەتمەندییە دایە شعرێ‌ كو پەیڤا وێ‌ ژ جورەكێ‌ ل ئاهەنگێ‌ بەهرەمەند بیت. نیشانێن هەبونا ئاهەنگا موزیكا رێكوپێك د شعرێدا ژی ژ سەروبەری و رێزبەندییا  رێكوپێكا بڕگەیان و بڕینا دیسپلینا دەنگێ‌ ل هەمبەر وەكهەڤی یا نزمانە(ئاوازان).ئەڤ دیسپلین و رێكو پێكیا دەنگان ب ناڤبڕێن دیاری كریێن  دەمی جورەك ژ موزیكێ‌ بەرهەم ئینایە.

موزیك دگەل شعرێ‌ رولێ‌ دەلیلی و شارەزای بەر ب كووراتیا جان و سوزا دل دبینە , هەروسا دبە هێڤێنێ‌ مەیاندنا پەیاما شعرێ‌ د ناوەروك و روخسارێدا زێدەباری بەخشینا تام و چێژەكا مه‌عنه‌وی ب شعرێ‌  .

1-3. موزیك د دیدگەها فەلسەفەو عیرفانێدا :

فەلسەفێ‌ گرینگی زۆر دایە  موزیكێ‌, وەكی زانستێ‌ ماتماتیك دبینی ئەوژی ب سەدەما نەزم و هارمونی و هەماهەنگییا پەیوندییا دروست یا كو ناڤبەرا هندكێن (اجزا) ریتمێن موزیكێ‌ دا هەنە , د نەرینا فەلسەفێدا “دەمێ‌ كو تشتەك بویە هژمار دێ‌ هێتە گهۆرین بۆ ماتماتیكێ‌”. (منوچهر دین پرست( 1394 :23 د فەلسەفێدا ئالیێ‌ هەستیناسی جهی گرتیە لێ‌ د عیرفانێدا ئالیێ‌ استاتیكایێ‌)جوانناسی( بەرچاڤ گرتیە, هەروسا د عیرفانێدا هەم لایەنێ‌ جوانی هەم ئالیێ‌ جەلالی و تەجەلی بەرجەستەیە)هەمان ژێدەر(.

برەنگەك گشتی عارف دگەل پارڤە كرنا موزیكێ‌ بسەر زانستێن ناڤین, ژوانا زانستێ‌ ماتماتیكێ‌ هەڤركن, ژبەركو عارف د وێ‌ باوەرێدانە, كو موزیك ب ئەگەرا كاریگەریا دەرونی نكارە ببە چەندایەتی بەلكی چونایەتییە.

لێ‌ زێدەباری نەرینێن جۆدا ناڤبەرا فەلسەفێ‌ و عیرفانێ‌ خالێن هەڤبەش ژی هەنە كو ل جەم ئەبوعەلی سینا و فارابی فەلسەفە و عیرفان هەڤدو دگرن, لسەر بناغێ‌ فەلسەفەیا فیساگورس و پلاتون كو موزیك حالەتەك رۆحی پەیدا دكە و گۆرەی وێ‌ باوەرێ‌ كو, “بنەمایێن موزیكێ‌ لسەر بناغێ‌ ئاوازێن ناڤبەرا كەوكەبان و گەردونێیە و وەها گریمانە دكرن كو مەودایێ‌ ناڤبەرا كەوكەبان وەكی مەودایێ‌ ناڤبەرا هژمارانە كو نەوایا ئاوازان چێدكن و چەرخا وان ژی ئاوازان بەرهەم دینی كو دبیتە رۆحا عالەمێ‌”) معرفت شناسی موسیقی ازنگاە مولانا جلاالدین رومی بلخی(

بڤی ئاوای عیرفانێ‌ رولەك هەری گرنگ د بەردەوامیا ژیانا موزیكێ‌ د جڤاكێ‌ دینی دا هەبوویە , ژبەركو بگۆرەی نەرینا هندەك ژ لێڤەگەرێن دینی موزیك دكەڤە هەمبەر بەربەست و قەدەخەیان, لەوما عیرفانێ‌ مافێ‌ زێدەتر ب گەردەنا موزیكڤانان هەیە ژ زیندی راگرتن و پێشڤە برنا موزیكێ‌.

1.4. موزیكا كوردی و ئالاڤێن دیروكی یێن موزیكێ :

سروشتێ‌ ولاتێ‌ كوردان وەكی بنگەهێ‌ كەڤنارێ‌ سەرهلدانا شارستانیەتا مرۆڤی, هەر وەكی ئاركۆلوژیستێ‌ ناڤدارێ‌ ئەمریكی (سولیكی) دبێژی: یەكەم شارستانیەتا مرۆڤی ل دەڤێ‌ ئشكەفتا شانەدەر ل كوردستانا باشور دەركەفتییە. بێ‌ گومان ئەڤێ‌ ژی راستەراست باندۆر هەبوویە لسەر وەرارا هزرا مرۆڤی ل هەمی وارەكێ‌ نەخاسم كو ل چارچوڤێ‌ ڤێ‌ وەرارێ‌ دا وەكی رۆژنامەنڤیسێ‌ فرەنسی فرانسوالوڤات  دبێژی: پڕانیا دینێن سەرەكەو یەكەم دینێ‌ مرۆڤی لسەر ئاخا كوردستانێ‌ سەر هلدایە.(( Francois Xavier Lovat)) ژوان دینێ‌ زەرادەشت یەك ژ دینێن كەڤنارێن كوردانە و كو ژ داهێنانێن هونەرێ‌ مرۆڤی كارتێكەری هەبوویە ژوانا هونەرێ‌ موزیكێ‌. “موزیكا كەڤنارا كوردی ژ جۆرو ناڤێن مەقامێن كوردان كەڤناری و پێشینەیەك دورودرێژ دسەلمینی) تاریخچە موسیقی ایران.(

جۆرێن مەقامێن كوردی زێدەتر كەڤناری و رەسەنایەتیا موزیكا كوردی تێدا خویایە كو پێك دهێن ژ ڤان جۆرانە:

1-           هۆرە(Horah) یان خۆرە: ئاوازەكە ژ بۆ ستایشا ئاهورامەزدا بوویە و ئەڤ ئاوازە ژ سەرانسەرێ‌ كوردستانێ‌ یان هەر جهێ‌ كورد لێ‌ جیوار بوونە هاتیە گوتن.

2-           خۆرشیدی (Xorsid) مەقامەكە ژ بۆ پێشوازی و پێرڤەچوونا هەلاتنا روژێ‌ بوویە.

3-           خاڤكار (Xavkar) مەقامەكە ژ بۆ خاترخوەستن ژ تاڤێ‌ و رێورەسمێ‌ ئاڤابوونا رۆژێ‌ بوویە.

4-           قەتار (yatar) یان چێدبیت گاتا بت هاتیە گهۆرین: مەقامەكە ژ بۆ پرسێن ئاینی و زكر كرنێ‌ تێ‌ گوتن.

5-           سوارو (Soaroo) مەقامەكە ل داناڤێن رەڤین و شكستا دوژمنان هاتیە گوتن.

6-           سیاچەمانە (Siacemane) ژ مەقامێن تایبەتێن هەورامانن كو ژ دەربڕینا ئێش و دەردان تێ‌ گوتن.

7-           لاوكوحەیران (Heiran u lawik) ژ مەقامێن ناڤودەنگێن باكورێ‌ كوردستانن و حالەتێ‌ وەسفاندن و بەیانێ‌ هەیە.

8-           بەیت بێژی : كو ژبۆ داستان و بویەر و كارەساتان كو برەنگەك هەلبەستی هاتیە دانان تێ‌ گوتن.

مەقامێن كوردی بگشتی ژ رێكا دەنگبێژی دگەل سازەكێ‌ تێن گوتن, هەروسا مەقامێن كوردی بێی ئاواز و پەیڤ تەنێ‌ ب سازێ‌ ژی تێن گوتن. مەقامبێژی ل كوردستانێ‌ ب مەرەما فوكس و سەرنجدان ب تێگەهو كشفا ئەندێشە و هەستا نوی تێن بجهی كرن, مژارێن سەرەكەیێن مەقاما كوردی پڕانی پرسێن باوەری, نەتەوی, جڤاكی و تەوسیفینە( تاریخچە موسیقی ایران). ژ ئالیێ‌ ئالاڤان ڤە دیسان موزیكا كوردی پر دەولەمەندو رەسەن و كەڤنارە, كو جۆرێن ئالاڤێن موزیكا كوردی ژی پێك دهێن ژ بلوور(نەی) بالابان, زرنا, دوزەلە, دەف, تاس, دوتەبلە, تەمبور, كەمانچە, …هتد.كو بگۆرەی هندەك نەرینان ئالاڤێ‌ بلوور(نەی) ژ كەڤنارترین ئالاڤێ‌ موزیكێ‌ تێ‌ هژماركرن.

1-4-1.  – نەی وەكی سیمبولا شعرا عیرفانی :

سیمبولا ئالاڤێن موزیكێ‌ نەخاسم نەی(بلوو) د شعرا عیرفانیدا ژ ئالیێ‌ جلاالدین رۆمی(1207-1273) دەست پێكرییە كو د چەند رێكا رە مولانایێ‌ رۆمی داهێنان و نووكاری د ماددەیێن سیمبولێ‌ دا ئەنجام دان و خوینەكا تازە كرە د دەمارێن سیمبولیسم و شعرا عیرفانی دا. رۆمی د شعرێن خوەدا  هند دیاردەو تشتێن تازە كرن كو هەتا وی چاخی د شعرێن سوفیاندا نەریت نەبوو تەنانەت د شعرا كلاسیكا فارسی ژی چ پیشینە نەبوو,كو هندەك ژوان بڤی رەنگینە:

– ئالاڤێن موزیكێ‌ ) نەی, دەف, تەمبور, چەنگ, زورنا, دەهول, رباب ( نەرینا عارفێ‌ كاملان دگەل دوو سالوخەتان ) رەزا و شادی( دهێت ناسكرن و ئەو خوە ژ هەمبەر حەقیێ‌ وەكی نەی و زرنا و تەمبور و چەنگێ‌ د دەست سولتانێ‌ حەقیقەتێ‌ دا دزانی) سمبولیسم عرفانی ( تێ‌ گوتن كو بەری مەولانایێ‌ رومی شێوازێ‌ سیمبولێ‌ برەنگەك قالب گرتی و دووبارەیی د شعرا عیرفانیدا دوم دایە, هەتا گەهایە سەردەمێ‌ رومی و دپشترا ژی حافزێ‌ شیرازی(1320-1389ز) د سیمبولا شعرا عیرفانی) داهێنان بەردەوام كرنە, لێ‌ پشتی حافز د وارێ‌ سیمبول گەرایی یا عیرفانی وەكی پێویست د شعرا عیرفانییا فارسیدا داهێنان ناهێن دیتن , تەنێ‌ د شعرا عیرفانییا كوردی دا نەبت ئەو ژی ژ ئالیێ‌ مەلایێ‌ جزیری پر داهێنان و نووكاری ژ وارێ‌ سیمبولێ‌ ڤە تێن دیتن , كو داهێنان ژی زێدەتر بەردەوامیا كارێ‌ مەولانایێ‌ رومیە د بەرفرەكرنا واتایێن سیمبولا موزیكێ‌ نەخاسم سیمبولا نەی,و هەروسا بەرفرە كرنا ئەزمونێن حافزێ‌ شیرازی د ڤەهاندنا رامانێ‌ د سیمبولیسما عیرفانیدایە.كو دڤێ‌ ڤەكۆلینێدا د چارچوڤێ‌ سیمبولا نەی دا ئەڤ یەك تێ‌ لێكۆلین كرن.

بەشێ‌ دویێ‌: سیمبولا نەی د هەلبەستا جزیریدا

دیارترین تایبەتمەندیێن شێوازێ‌ شعرا جزیری لوارێ‌ ئاستێ‌ زماندا دو تەوەرێن سەرەكەیێن ئاستێ‌ موزیكال و ئاستێ‌ لێكسیكالن ,نە خاسم ژ وارێ‌ موزیكێڤە شێوازێ‌ جزیری زێدەتر خو دردێخیت و ب تمامی غەزەلێن جزیری موزیكێ‌ پەرێ‌ خوە بسەردا كشاندیە, ئەڤ دیاروكە ژی ل ئاستەكێدایە دكارین جزیری ب وەكینین ب شاعرەكێ‌ مینا ( جەلال الدین رۆمی) كو ئەڤ شاعرە ژی شارەزایێ‌ موزیكێ‌ بویە .پەیوەندییا جزیری ب موزیكێڤە د ئاستەكێدا بوویە كو دناڤ خەلكێدا چۆیە د قالبەكێ‌ ئەفسانەی دا. جزیری سیمبولا موزیكێ‌ ب ناڤێن ئالاڤێن موزیكێ‌ ب 12 جۆرانڤە د شعرا عرفانییا خوەدا كریە داهنانەك تازە , كو ب تێكرای 223 جاران ناڤێن موزیكێ‌ وەكە سیمبول بكار بریە و ژ هەمیان زێدەتر ژی سیمبولا نەی ب 36جاران د رامانێن بەرفرەدا بكار بریە. (شعبان چالی,( 2008 :89 .مەلایێ‌ جزیری ئێكەم بەیت د ئێكەم قەسیدەیا دیوانا خوە ب ئاوازەكێ‌ تایبەتێ‌ موزیكێ‌ دەست پێدكە:

نەوایا موطرب و چەنگێ‌ فەغان ئاڤێتە خەرچەنگێ‌  وەرە ساقی حەتا كەنگێ‌ نەشۆیین دل ژڤێ‌ ژەنگێ (تەحسین ئیبراهیم دوسكی,( 2005: 35

ئێكەم پەیڤا كو جزیری مەسرەعا بەیتێ‌ پێ‌ دەست پێدكت, ئاوازەكێ‌ موزیكی یە بناڤێ‌ (نەوا) كو ژ فارسیە. جورە ئاوازەكێ‌ تایبەتمەندە,نەوا ئاوازەكێ‌ ئارامكەرو شیرەتكارییە و ب ریتمەكا ئارام و ناڤنجی نە هند گێولی نە هند خەمبار بەلكی گەلەك ئارامبەخەشە,و ژ داوییا جڤیناندا ژ بۆ ئارامییا زێدەتر تێ‌ گوتن و ژەنین, و لراستیدا نەوا شیرەتكارەكە كو سەبرو هەدارێ‌ دبەخشت( تاریخچە موسیقی ایران). بڤی ئاوای جزیری ریتما دیدو نەرینێن عارفانەێن خوە لسەر بنگەها ناڤنجی و عەقلانیەتێ‌ بونیات دنێت .

2-1. نەی وەكی سیمبولا  پاكی و رازا ڤەگەرێ‌.

جزیری د ئێكەم قەسیدەیا خوەدا, كو گوزارشت ژ دەسپێكا بزاڤا رۆحی یا وی دكە وەها سیمبولا نەی بكار بریە:

ژ حافز قوتبێ‌ شیرازێ‌ مەلا فەهم ئەر بكی رازێ‌

ب ئاوازێ‌ نەی و سازێ‌ ببی بەر چەرخێ‌ پەروازێ‌ (تەحسین ئیبراهیم دۆسكی,(2005: 36

دڤێ‌ قوناخا دەستپێكی یا مەلایێ جزیریدا, ژ بۆ پەی برن ب رازا عیرفانا كو حافزێ‌ شیرازی پێ‌ گەهایە, نەی (بلوور) وەكی سیمبولا دەستپێكا پاكژیا نەفسە, واتە دڤێت مینا نەی ناڤین و دروونێ‌ خوە بەتال بكە ژ هەواو لەزەتێن دونیایی, ئەو چاخ دبیتە سەرەتا یا هلفرین بەرەڤ گەهشتن ب پلەیا بالا,و گوهتیژ بوون ژ بۆ شیانێن گوهداریا ئاوازێن چەرخا گەردوون. مەلا سیمبولا نەی ل ڤێرە ب سێ‌ واتایان دەردخە مەیدانێ‌ , یا یەكێ‌, نەی واتەیا دەروون پاكی یە, یا دوویان, ب سیمبولا سازێ‌ را واتەیا ئاوازەكە كو نیشانێ‌ هەمان ئاوازێ‌ چەرخا كەوكەبان و گەردوونە,كو ئاوازەكە وەكە فیساگورس دبێژی: رۆحا عالەمێ‌ یە(معرفت شناسی موسیقی.). و وەكی مەولاناییێ رۆمی دبێژی: ئاوازا ئیلاهیە(هەمان ژێدەر) واتەیا سێیێ‌ ژی هەمان نیشانێ‌ ڤەگەران بۆ ئەسلێ‌ خوە و ب هێمایا پەرواز ئیماژە پێكریە. هەمان نەرینا كو مەولانایێ‌ رۆمی د (نەینامێدا) كو  مەسنەوی معنوی پێ‌ دەستپێكریە :

بشنو از نی كە حكایت می كند      و ز جدایها شكایت میكند

و ز نیستان تا مرا ببریدەاند          در نفیرم مرد و زن بنالیدەاند

هركسی كە دور ماند از اصل خویش   باز جوید روزگار وصل خویش (جلاالدین  بلخی رومی. (46

(بكە گوهداریا نەی)بلوور(كو سەربورێ‌ دكت و ژ ڤەقەتانێ‌ سكالایێ‌ دكت, تا كو ژ لەڤەنستانێ‌ ئەز بریم و ناڤینامن بەتال كرو كرم نەی ئەو جا ژ هەوارا من ژن و زەلام كەتن نالینێ‌. هەر كەس ژ ئەسلێ‌ خوە دور بمینە دوبارە دكەڤە پەی ڤەگەرا ئەسلیً خوە د روژگارد)

مورید دەما كو رەمزو رازێن نەیێ‌(بلوور ( فام دكە وی چاخیە كو گەهایە پلەیا عیرفانێ‌, ئەو راز كو د سینورێ‌ هوش و عەقلان ممكن نینە و لەوما دڤێ‌ عارف ژ تخوویبێ‌ هوشێ‌ دەرباس ببە و هەوجەداری پیڤانێ‌ نەبە , لڤر نەی لجەم جزیری دبە رازا خودێ و رەمزا عشقا حەقیقی. هەروسا ل دەمێ‌ ئەڤیندارێن راستیێ‌ ژ بەر ئاوازێ‌ نەیێ‌ دكەڤن جەزبە یا سەمایێ‌ وێ‌ گاڤێ‌ رازا نالینا چەنگ و تەمبورێ‌ تێ‌ فام كرن :

رەمزو رازێن نەی و نایێ‌ كو سەماعینە هەمی

ژ مەحالاتە ب عەقلێ‌ خوە بزانی ژ قیاس (تەحسین ئیبراهیم دوسكی,( 168,2005,

گوهدە ئاوازێ‌ نەیێ‌ وەقتێ‌ سەماتێن موغبەچە

فەهمێ‌ رازێ‌ گەر دكی چاوا دنالن چەنگ و ساز)هەمان ژیّدەر(156,2005,

مەلا ئاموژگاری دكە دەمەكێدا گوهداریا ئاوازێ‌ نەیێ‌ و چەنگێ‌ بهێت كرن كو حەلقەیا ئەڤیندارا د بەر ڤان ئاوازان را بهێت گرێدان و بگەهنە جەزبێ‌ كو ئەڤ حالەتەژی بە هەمویان دبە یەك حالو هەوا و چ جوداهی نامینن دناڤبەرا سادە پوش و زەركەش پوشان ژبەر كو ناڤەرۆك و رۆح ل هەڤ تێن و جیاوازیا رەوالەتی نامینی :

وەر گوهدە چەنگ و نایێ‌ شیرین كو بێن سەمایێ‌         جامێ‌ بنوشە ڤێران چ سادە و چ زەركەش )هەمان ژێدەر(172,

2-2. نەی (بلوور) وەكی سیمبولا رازو رەمز و موژدە.

مەلایێ‌ جزیری ژ قووناخا كو دربا عەشق و ڤیانێ‌ بكریار دیتی, دوو ئەزان د خوەدا ڤەدخوونی, ئەزەك كەتن ناڤا رێبازا عەشقێ‌ و بڕینا قووناخا تازەیا حەقیقەت و مەعریفەتێ‌, ئەزەك ژی قوناخا كەڤن و دووبارەیی(تقلیدی) , لەوما بكار برنا سیمبولا نای و نەی ب دلێ‌ پڕ كوڤان و بریندار ژ دربا خەنجەرا ئەڤینێ‌ د وەكینە, كو چەوا هەوارا بلوورێ‌ ژ بۆ گەریان لدووڤ ئەسلێ‌ خوە و ژ ئەنجاما كەملینێ‌ ئەو ژی پاك كرنا گرێیێن ناڤا قامیشی و ئەوچاخ دبتە كەنالێ‌ دەرباز بوونا پفێ‌ و نالینێ‌. برەنگەك مونولوگی مەلا ئەزا بەرێ‌ كو ڤەمایی دناڤ دەورا دوور ژ خوە یا حەقیقی و گرێهدارو هەروسا ئەو مەلایێ‌ دوور ژ نیشانی و هەلاویستی ب سەرڤەی و رەوالەتێ‌ ب نەزانی دزانی, و دەما كو دمینە جەم نائەهلان ل هەمبەر دلێ‌ ئەڤیندارو بریندار كو تازەگەری ژێ‌ لدایك بوویە ب نای نەی د وەكینە(دشوبهینە)  . مەلا گەلەك ژ وێ‌ دەورێ‌ پوشمانە و تەمەنێ‌ ڤێ‌ دەورا رەوالەتی و نەزانینێ‌ ب تەلەف و خوسار دزانی. ژبەر كو بێ‌ ئاوازێن موزیكێ‌ نەخاسم ئاوازا نەی خوە كەرو لال دبینە, لێ‌ دیسان دڤێ‌ قوناخێدا كو دل وەكی نەی دمینە واتە ب ئەڤینێ‌ دەولەمەند و بریندارو داغدار دبت, لێ‌ خوشی و لەزەت و تامێ‌ د برژینێ‌ دا هەست پێدكت, ژبەر كو سوتن و شەوتین هەتا گەهشتنە قووناخا براشتنەكا تامدار پر خوەشە, كو دیسان نەی (بلوور) دبە هێمایەك بەرفرەهتر وەكی تام و رادەیا شیرانی و سینورەكێ‌ دیاری كری كو ل هەر ب شرینی بمینی, ژبەر كو هەرتشت ژ سینورێ‌ سروشتێ‌ خوە دەرچوو دبیتە تەحلی و توندكاری:

ئەڤ سینەیا وەك نای و نەی       پوڕ لێ‌ كشاندن داغ و كەی

هەر دل ب نائەهلان د دەی       یارەب چ نادانی  مەلا

ئیرۆ ل عومرێ‌ خوەی تەلەف     بێ‌ شاهدو جاما صەدەف

بێ‌ چەنگو سازو نای و دەف     زانم پەشیمانی مەلا

بێ‌ حەد ل قەلبێ‌ شوبهێ‌ نەی      جەورا تە دانین داغ و كەی

لەو بێ‌ مەحەل خوەش نینە مەی     ئەمما ب شیرانی مەلا (هەمان ژێدەر,(55,56,

ئەڤ ئاوازێن كو ژ جورێن موزیكێ‌ تێن گوهدار كرن, هەمی ئەڤ دەنگە ژ عشقێ‌ نە, واتە عەشق كو ڤان دەنگان دكە ئاواز و ل ڤیانا تێكهەل بونەڤە و قورتال بوون ژ دووریێ‌ ب نالین و قێری دئینی. لڤێرە مەلا ئالاڤێن موزیكێ‌ ژ وانا نەی ب دەنگێ‌ ئەڤینێ‌ ب سیمبول دكە:

لەو د چەنگێ‌ مە دخوونی كو د عشقا تە ب ساز

مە ب بەژنا تە دخونن نەی و قانون و رەباب (هەمان ژێدەر,(79,

دل ب نورێ‌ روناهیێ‌ دبەخشی  ئەوچاخ ماكا جوانییێ‌ دكاری ڤەخوونی,لێ‌ بێ‌ گومان ئەڤ دەورو پلەیە ژی ب یاسا و رێزبەندێن دەربازكرنا قووناخان و رێڤینگی و سیرسلوكێ‌, كو دەمێ‌ نەی دبیتە موژدەڤانێ‌ دەنگێ‌ غەیبێ‌ . لێرەدا ئاوازێ‌ بلوورێ‌ ل جەم مەلای دبیتە مژدەڤان و واتە نەوایا تەناهی و خوشی و ئارامی :

دل دخوونت زولف و خالان دێم و بالایێن ژ نوور

هەر ب قانوون موژدەیا غەیبێ‌ ژ نایێ‌ راست و چەپ (هەمان ژێدەر( 91,

مەلا مینا پیر و مورشد ب مریدان را بەیان دكە, كو د جەزبەیا سەماعێدا ب ئاوازێ‌ نەیێ‌ وێ‌ مزگینیا عەشقا حەقیقی بئیشارەت بگەهیت, لەوما ئەڤ چەندە پێدڤی ب باوەرەكا مكوم هەیە ب نای و سەماعێ‌ و هەوجەداری چ بەحسێن دن نینە ل ڤر نەی داینەمویا هێزا سەماعێ‌ یە و گەینەرێ‌ مزگینیە .

دێ‌ بشارەت ژ ئشارەت ژ نەیێ‌ بێنە سەماع

تو ژ نایێ‌ و سەماعێ‌ بكە باوەر مەكە بەحس

مەلا دیسان باوەری ب ئێكەتییا بوونێ‌(وحدت الوجود) ب رێیا وەكاندنا سیمبولا نەی دیار دكە كو برەنگەك دەوریە مروڤ بەر ب بوونا موتلەق ڤەدگەرە لەوما ئەڤ ئاوازێ‌ نەی وەكە سیمبولا ڤەگەرێ‌ بەر ب ئەسلێ‌ خوە دیار دكە, و ل هەمان دەم ئەڤ پروسسە ب رێیا سیروسلوك و رێڤینگییا عیرفانی بجهی دبە و ژ بلی ڤێ‌ رێكێ‌ مرۆڤ هەر د جودایێدا دمینە, مینا نەی هەر ب هاوار دبە , كو ئەڤە ژی تەنێ‌ ب كوڤان و ئیشێن عەشقێ‌ دبە, دەما دل دبیتە عاشق وەكی نەی كو ب ئەگەرا كونێن كو تێدا هەنە ئاواز چێدبن دل ژی وەكاندییە ب نەی :

پەیوەستە تو هەر بانگی مە كی شوبهەتێ‌ نەی

بێ‌ یار و مەی و ساز م كو , نایم ئەز

سەد شیش ل دل دانە ژ مهرێ‌ مە مەلا

لەو هەر ب فەغانم مسلێ‌ نەی و نایم ئەز(هەمان ژێدەر(155,

2-3- نەی د سیمبولا پەسن و حوسن و شروڤەكار دا.

د رێیا زكرێ‌ حەق را كو ئەو ژی ب بەردەوام گوتنا ناڤێ‌ خودێ‌ یە دل دكەڤە وارێ‌ ئەڤینا حەقیقی و وی چاخی دل دبە زیندی ,و ب هێزا ئەڤینا حەقیقی عارف پەی دبە ب مەزنایەتیا خودا , و دكەڤە د پەسن و مەدح و سەنایا خودا دا وەكی نەی , لڤر  مەلا خو ب نەی د وەكینە:

ئسم و ناڤێ‌ تەی شەریف خوەش كر ل من قەلبێ‌ مری

لەو د مەدحێ‌ تە و سەنائێ‌ بوویمە چەنگ و نەیە (هەمان ژێدەر, ( 262

مەلا دبێژە موریدێ‌ رێیا عەشقێ‌, ژ بوی كو ببیە عاشقەك حقیقی گوهبدە! ئاوازێ‌ نەیێ‌ كو ب لێڤێن عاشقان تێن ژەنین ژبەر كو نەی ب سەربورا خوە دەردێ‌ دل دەرمان دكت, مینا زانستێن نوژداری یا پەرتوكا قانون یا ئەبو عەلی سینا, كو ئەڤە بخوە شهادەتە هەوجەداری شهادەتا ب رەوالەت و بدەڤ نینە, بەلكی ئاوازێ‌ رەبابێ‌ ژی بخوە شهادەتا دل چێدكە:

گوهدە نایێ‌ ژ لەبێ‌ لەعلێ‌ ب قانوونێ‌ حكایت

دێ‌ چ شەهدە ب دەفێ‌ را بدرت شەهدە رەبابە ( هەمان ژێدەر، 264 )

دڤێ‌ بەیتا هوزانا سەری دا, جزیرێ‌ ب حكایەت و سەربورا نەیێ‌ شەهدەیا دل و دەرمانێ‌ دل دبینە. لێ‌ جلاالدینێ‌ رۆمی دەما دبێژە :  بشنو از نی كە حكایت میكند     و ز جدایها شكایت میكند

واتە حكایتو سەربورا نەی یا  جلاالدین رۆمی شكایتە ژ جوداهیا. بگۆرەی ڤێ‌ جزیری د سیمبولا موزیكێ‌ پشتی مەولایێ‌ رۆمی و حافزێ‌ شیرازی داهێنانێن تازە دكە.

جزیری ب پەیاما ئەڤینا خوە تێ‌ هوشیار كرن كو ئیدی ئەڤین ناخوازە ب نهێنی نەپەنی بە , دكاری ب ئاوازێ‌ نەی و دەفێ‌ گازیا ئەڤینا راستینا خوە بلند و ئاشكەرا بكە, ژبەر كو تو گەهایە پلەیەكا ب هێزو بلند ژ ئەڤینداریێ‌ و كەس نكارە پێش بەریا تە بكت . دیارە كو پلەو هێزا جزیری دگەهە ئاستەكێ‌ هەری ب هێز كو دكارین بێژین هێزا پیراتی و پێشرەواتیێ‌ دخوەدا دبینە مینا شەمسێ‌ تەبریزی و بایەزیدێ‌ بەستامی . لڤر نەی وەكە سیمبولا باوەرنامە و تەسكەرە دەردكەڤە  لجەم جزیری كو دبێژی:

تاچەندبخەف بادە بنووشی وە نەفەسدا   ئیجا ب دەف و نەی وەرە میرێ‌ عەسەسی تو(هەمان ژێدەر, 308 )

گوهداریا نەی ب رولەك گرنگتر و سیمبولەك تازەتر مەلا دخوینی, ئەو ژی ب سیمبولا شروڤەكار ناڤبەرا راستیێ‌ و نەراستیێ‌ و لێك جودا كرنا وان و سەراست كرنا ختابێ‌, كو دبێژت:

وەر گوه بدە نایێ‌ كو شرین قەد د سەمایێ‌

پڕ حەل كرنە مەسئەلە ڤێ‌ فەسلێ‌ ختابە ( مخمدئەمین دوسكی2007, 1345)

لجەم جزیری نەی ئانكو نای ژێدەرێ‌ دواین حوكمە و ئەوژی ب حوكمێ‌ وێ‌ یەكێ‌ كو ژ نەیێ‌ رازو رەمزێن عشقا راستین ل دەمێ‌ پلەیا تایبەت ژ رێڤینگی و سیروسلوكێ‌ تێ‌ بیهستن, و لەوما ب موفتی وەكاندیە, ژ ئالێ‌ دنڤە نەی وەكی قەولێ‌ قەدیم شوبهاندیە, كنایەتە ژ بۆ رۆحا مرۆڤی كو گرێدای ب وجودا موتلەقە و ئەزەلی یە دگەل بوونا خودای ل ڤر نەی سیمبولا دوو واتایان ددەت یەك موفتیە یا دویان ژی قەولێ‌ قەدیمە:

موفتی مە نەی و نایە و نەی قەولە قەدیمە

باوەر تە نەهن گوهبدە بەر چەنگ و رەبابێ‌ ( هەمان ژێدەر(1347,

جزیری د چارچوڤێ‌ تیوریا ئێكەتییا بوونێ‌ (وحدت الوجود) دا كو خودا ل نەزەر كرن ل حوسنا خو, ئەڤ كسرەت و رەنگ رەنگیا بوونێ‌ تەجەلی كر نەخاسم گەردوون و كەوكەب دەما عارف د گژە پلەیا بیهستنا ئاوازێن گەردوونیێن ناڤبەرا كەوكەبان, كو ب ئامیرێن موزیكێ‌ مەلا دوەكینە و ب هێزا ئەڤین و عشقێیە هەرتشت د لڤە و ب دەنگ تێ‌, لەو ما جوانی و بەدەوی ئاوازێ‌ ددەن . جزیری دیسان واتایێن زێدەتر د سیمبولا موزیكێ‌ نەخاسم نەی دا ل ڤر د ئافرینە ئەو ژی كو ئامیرێن موزیكێ‌ د سەریدا نەی ب كە وكەب و گەردوون وەكاندیە :

بێتن د حوسنێ‌ رەنگ رەنگ          نای و دەف و قانون و چەنگ

ئەو عشقە وان تینت ب دەنگ        لەورا ب حوسنێ‌ نەغمە دا( مخمدئەمین دوسكی,2007, 1397)

ئەنجام:

ژبەر كو جزیری دوێ‌ باوەرێ‌ دا بوویە, كو كارتێكەرییا ئاوازو نزمێن هەماهەنگ لسەر دەرونێ‌ مرۆڤی ژبەر وێیە كو ئاوازێن حەقیقیێن مەلەكوتی د  دەروندا دئارینی, و هەمان یاداوەرێ‌ ئاوازێن عالەما ئیلاهینە كو بەری جان داكەڤیتە  ئەردی دوێ‌ عالەما رۆحانیدا گوهدار بویە.

ئالاڤێن موزیكێ‌ كو جزیری بكار برینە ل 12 جوران پێك دهێن كو ئالاڤێ‌ نەی (بلوور) دسەرێ‌ یێن دی دایە كو ب قاسی 36جاران ناڤێ‌ بلوورێ‌ د دیوانا جزیریدا هاتیە بكار ئانین و بگشتی ب قاسی 223 جاران ناڤێ‌ موزیكێ‌ دشعرێن جزیریدا هاتیە. شێوازێ‌ بەرفرەییا واتایێن سیمبولا موزیكێ‌ تایبەت یا بلوورێ‌ كو جزیری بكار بریە جوداهی و تازەتیەك داهێنانی تێ‌ دیتن لراست یێن بەری خوە.

خالا هەری گرنگ و جودا دناڤبەرا جزیری و عارفێن بەری وی و پشتی وی بگشتی خوە ژ تیوریا رەگەزێ‌ پێنجێ‌(عونصرا خامس) یانی عشق دا دبینی كو لجەم جزیری ئەو عشقە وەكی عونصرێ‌ پێنجێ‌ ژ بلی چار عونصرێن دیتر وەكی ئاڤ,خاك, هەوا, ئاگر كو هەرتشتی دلڤینی و نوغمەو ئاوازێن موزیكێ‌ ژی هەر عشقە ب دەنگ دینی كو ئەڤ تیوریە ژی دكارین بێژین لژێر باندورا فەلسەفەیا ئەبو علی سینا لراستا عشقێ‌ یە .لەوما ئەگەر لێكولەرو رەخنەگرو هزرڤانێن كورد ب رەنگەك هوویر و كویرتر بكەڤنە ناڤ لێكولینێن شعرا جزیری و هەروسا وەرگەراندن بو زمانێن بەرنیاسێن بیانی بێ‌ گومان ب سەدەما بوونا تیوریا جزیری یا عشقێ‌ , پێگەهێ‌ عیرفان و ئەدەبیاتا كوردی ل سایەیا سەرێ‌ جزیری دێ‌ كەڤیتە د قوناخەك تازەدا.

لیستا ژێدەران:

ژێدەرێن كوردی

پەرتوك و مالپەرێن ئنترنێتی:

1-               فواد زكریا ,و.حەمە كریم عارف. گوزارشتی موسیقا,یانەی قەلەمی سلێمانی,2006www.pertuk.com

2-               فرانسوا گزاڤیێ‌  لوڤات, كوردستان وەلاتێ‌ خودا, Francois Xavier Lovat, Kurdistan Land of God,G.I.D Pablisher

3-               شعبان چالی, شێوازی شیعری جزیری.چاپخانەی حاج هاشم,چاپی یەكەم ,سال 2008ل89

4-               دیوانا مەلایێ‌ جزیری. تەحسین ئیبراهیم دوسكی, 2005چاپخانا و- پەروەردێ‌ چاپا دوویێ‌, 2005.

5-               شروڤە كرنا دیوانا مەلایێ‌ جزیری. محمدامین دوسكی, چاپا ئێكێ‌, چاپخانا حجی هاشم,هەولێر, 2007

6-               لیكولینێن شكەفتا شانەدەر . www.d-herman.com

ژێدەرێن فارسی

پەرتوك و گوڤارو ڤەكولین و سایتێن انترنێتی

1-               مەسنەوی مەعنەوی. جلاالدین محمد بلخی رومی.www.sufism.com

2-               احمد یاسین فرخاری. پیوند شعرو موسیقی.www.farda.org.

3-               منوچهر دین پرست. نسبت عرفان وموسیقی.ماهنامە فەرهەنگ اسلامی,شمارە 23,خرداد1394 www.plus.google.com

4-               معرفت شناسی موسیقی ازنگاە مولانا جلاالدین رومی بلخی.www.firozjah.blogfa.com

5-               موسیقی بیداد. تاریخچە موسیقی ایران. www.bidadmomuicscool.com

6-               موسیقی.از ویكی پدیا, دانشنامە ازاد. www.fa.wikipedia.org

7-               سمبولیسم عرفانی, www.prodoc.um.ac.ir

[1] –  پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە کتێبێکی :

(Spehîtiya Watayên Sofîgeriyê di Ferhenga Zimanî ya Dîwana Melayê Cizîrî de. Dr. Safia Ziving)

کە تیایدا لە ڕێگەی پەرەگرافێکی تایبەتەوە دەستی لە ئامێرە مۆسیقیەکان لە شیعری ئەلجەزاریدا داوە. کتێبەکە دوو جار چاپ کراوە (١ چاپ لە بەرلین ٢٠١٧، و ٢ چاپ لە دیمەشق ٢٠٢١).

5/5 - (3 أصوات)

المركز الديمقراطى العربى

المركز الديمقراطي العربي مؤسسة مستقلة تعمل فى اطار البحث العلمى والتحليلى فى القضايا الاستراتيجية والسياسية والاقتصادية، ويهدف بشكل اساسى الى دراسة القضايا العربية وانماط التفاعل بين الدول العربية حكومات وشعوبا ومنظمات غير حكومية.

مقالات ذات صلة

اترك تعليقاً

لن يتم نشر عنوان بريدك الإلكتروني. الحقول الإلزامية مشار إليها بـ *

زر الذهاب إلى الأعلى